Stel dat een psychologisch consult de volgende karakterbeschrijving oplevert:'Je persoonlijkheid wordt gekenmerkt door een opmerkelijke intensiteit van je gevoelsleven. Je bent hierdoor in staat tot sterke voorkeuren en even sterke aversies. Sympathieën worden bijna altijd instinctief en onmiddellijk gevormd en je geeft je gewoonlijk geen rekenschap van je subjectieve standpunt.'
Vind je het bovenstaande op jezelf van toepassing?

De meeste mensen kunnen zich wel in de beschrijving vinden. Jij ook?
 

Een experiment

In een experiment werd dezelfde persoonsbeschrijving aan proefpersonen aangeboden als onderdeel van een uitgebreide psychologische rapportage, nadat zij aan een psychologisch onderzoek hadden deelgenomen.

In feite werd aan álle proefpersonen dezelfde persoonsbeschrijving te lezen gegeven. Desgevraagd vond iedereen het een treffende beschrijving van zijn eigen karakter.

De onderzoeker Gaetano Kanisza wilde met deze proef aantonen dat een psychologische beschrijving door veel mensen moeiteloos geaccepteerd wordt. De persoon herkent er maar al te graag zijn bijzondere, individuele eigenschappen in, waarmee hij zich van anderen onderscheidt.

Dergelijk onderzoek is meermalen herhaald. Dezelfde persoonsbeschrijving wordt aan verschillende proefpersonen ter kennisgeving gegeven, als was het het eindoordeel van een psychologisch onderzoek.

Keer op keer blijkt dat mensen er gemakkelijk van te overtuigen zijn dat de uitslag specifiek op hen van toepassing is. Het maakt niet uit wat erin staat.

Zelfs een karakteranalyse met een tegenovergestelde strekking werd (door een andere groep proefpersonen) enthousiast ontvangen. Daarin stond bijvoorbeeld dat de persoonlijkheid gekenmerkt werd door een opmerkelijke evenwichtigheid van het gevoelsleven, waardoor de betrokkene juist vrij was van al te hevige voorkeuren en aversies:

'Sympathieën en antipathieën zijn over het algemeen verantwoord, daar zij niet zijn gebaseerd op de uiterlijke en onmiddellijke schijn, maar het resultaat van dieper doordachte beoordelingen.'

 

Waarom zijn mensen zo goedgelovig?

De belangrijkste reden is dat we graag een positief beeld van onszelf hebben. Een positief oordeel wordt dus eerder als juist aangenomen dan een negatieve uitkomst.

In Kanisza's onderzoek herkende men zichzelf minder naarmate de toon van het rapport negatiever was, maar zelfs dan konden de proefpersonen zich er over het algemeen nog wel in vinden.